Əli Akış
| Əli Akış | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 14 yanvar 1918 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 17 iyul 2011 (93 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | yazıçı |
Əli Akış (tatar. Гали Акыш[1]) — tanınmış tatar, türk və alman jurnalist və yazıçısı, görkəmli ictimai-siyasi xadim, Tatarıstan Milli Məclisinin fəxri deputatı, Dünya Tatarlar Liqasının fəxri prezidenti, Qayyaz İsxakinin varisi.
Bioqrafiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şimali Mançuriyadakı Haylar şəhərində tatar icmasında anadan olub böyüyüb. Anası Lətifə və atası Xisamutdin, əslən Penza quberniyasının Ust-Raxmanovski volostunun tatar əsilli Yunki kəndindəndir.
Əli tatar ibtidai məktəbini bitirdikdən sonra rus gimnaziyasında oxuyur. 1934-cü ildə o, təsadüfən şəhərin tatar icması qarşısında tatar mühacirlərinin rəhbəri Qayaz İsxakinin çıxışını eşidir və bu, gənc Əlidə silinməz təəssürat oyadır. 1936-cı ildən Əli Akış Qahirədə Əl-Əzhər Universitetində təhsil alır. 1938-ci ildə Varşavaya səfər edir, burada Qayaz İsxaki ilə şəxsən tanış olur və onun təsiri altında xalqına xidmət etmək ideyası alovlanır. 1940-cı ildə Türkiyəyə köçür, burada ali təhsil alır, jurnalist və ictimai xadim kimi fəaliyyətə başlayır. 1963-cü ildə Ankarada onun “İdel-Ural Dağvası həm Sovet İmperializmi” (“İdel-Ural Problemi və Sovet İmperializmi”) adlı ilk kitabı nəşr olunur. Kitab SSRİ-də oxucular üçün əlçatmaz olsa da, Tatarıstanın partiya liderlərinin qəzəbli reaksiyasına səbəb olur. Onun kitabına cavab olaraq 1971-ci ildə fəlsəfə elmləri doktoru Kamil Faseyevin Kazanda “Proletar beynəlmiləlçiliyi yollarında” adlı broşürası nəşr olunur və orada Əli Akış “burjua millətçiliyi”ndə ittiham olunur. Bir az sonra, 1977-ci ildə Kazanda TMSSR Ali Sovetinin sədri Salih Batyev və tarix elmləri doktoru Midhat Abdullinin redaktorluğu ilə “Tatar MSSR: reallıq və burjua mifləri” adlı kitab nəşr olunur ki, bu kitabda Əli Akışın kəskin tənqididə yer alır. “Azadlıq” radiosunun tatar-başqırd xidmətinin rəhbərliyinin dəvəti ilə Əli Akış 1966-cı ildə Münhenə (Almaniya) köçür. Radiostansiyada jurnalist və redaktor kimi işləməyə başlayıb. Əli Akış 17 il radioda çalışır. Əli Akış təqaüdə çıxandan sonra tez-tez radioya gəlir, tatar-başqırd xidmətinin gənc əməkdaşlarına məsləhət və göstərişlər verir.
1985-ci ildə İstanbulda Əli Akışın daha bir kitabı “İdel-Ural Horriyat Mocagalese” (“İdel-Uralın İstiqlal Mübarizəsi”) nəşr olunub. Təxminən eyni vaxtda Əli Akış Dünya Tatarlar Liqasının fəxri prezidenti seçilir. 1990-cı ildə Əli Akış ilk dəfə Kazana səfər etmiş və respublikanın tatar ictimai təşkilatlarından birinə hədiyyə etdiyi öz pulu ilə aldığı kompüteri özü ilə gətirmişdir.
Əli Akiş 1994-cü ildə Vladimir Jirinovskinin “Cənuba son atış” kitabını oxuduqdan sonra Türkiyənin “Milliyyət” qəzetinə rus millətçisi və onun Türkiyə əleyhinə fikirləri haqqında məqalə yazıb. Məqalə Türkiyə ictimaiyyəti arasında geniş əks-səda doğurur və Türkiyədə bu tipli ilk nəşrlərdən biri olur.
Əli Akış rus, tatar və türk dillərində bir sıra kitabların və 60-dan çox məqalənin müəllifidir.
Naberejnıye Çelnıdakı tatar liseylərindən birinə Əli Akışın adı verilib. Həyat yoldaşı Zərifə xanım vəfat etdikdən sonra Əli Akış Almaniyadan Türkiyəyə qayıdır və ömrünün son illərini burada keçirir. Əli Akış rus, tatar, türk, alman və ingiliscə danışırdı. Böyük qardaşı Qaziz və kiçik bacılarından biri Fəridə dünyasını dəyişib, kiçik bacıları Sağıyda və Naciyə isə Ankarada yaşayırlar.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Видеовыступление Али Акыша по случаю праздника Курбан-байрам в 2006 г.
- Новые поступления. Али Акыш и его личный архив
- Пепел в сердце
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Ушёл из жизни видный общественный деятель Али Акыш". Татар-информ. 2011-07-17. 2015-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-18.